"War of the worlds" music by John Williams

Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σάουντρακ που γράφτηκαν ποτέ. Ένα εκπληκτικό έπος.
Πάμε όμως να αναλύσω το γιατί. Η ανάλυση που θα κάνω αφορά την μουσική σαν αυτόνομο έργο και όχι τον τρόπο με τον οποίο υποστηρίζει την ταινία ο οποίος είναι εξίσου αριστουργηματικός. Το πρώτο στοιχείο είναι η περιπετεια.4 είναι τα θέματά της.

2]The Ferry Scene

04. The Intersection Scene

06. Escape from the City

09. The Attack on the Car

Προσέξτε να δείτε τώρα τι γίνεται.

Πουθενά σε κανένα σημείο η μουσική δεν γίνεται έστω και για μια στιγμή ηρωική. Πουθενά δεν υπάρχει  μια νότα νίκης και ελπίδας, ή ένα ηρωικό μοτίβο, όπως μας έχει συνηθίσει ο Γουίλιαμς στο έργο του. Η μουσική του θα γίνει φωτεινή μόνο στο κομμάτι “The Return to Boston” από το 1:51 λεπτό και μετά και θα κλείσει επικά με κύμβαλα στο γνωστό ύφος του Γουίλιαμς.

Και στα 4 αυτά θέματα οι αγωνιώδες προσπάθειες των ανθρώπων να ξεφύγουν οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο, μια μάχη χωρίς διέξοδο, χωρίς την παραμικρή ελπίδα νίκης. Όσες προσπάθειες και να κάνει ο άνθρωπος καταλήγουν στο κενό χωρίς ποτέ να γλιτώσει από την καταδίωξη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το “The Ferry Scene”.Ας δούμε λίγο την δομή. Σχεδόν 6 λεπτά κρατάει και σε αυτά τα έξι λεπτά η μουσική τρέχει χωρίς να καταλήξει κάπου. Ο τρόμος των σκοτεινών έγχορδων θα παντρευτεί αρμονικά με την αποπνικτική χρήση των πνευστών και τυμπάνων. Αυτή η ανελέητη επίθεση θα διακοπεί 4 φορές από το 1;40-2:10, από το 2;30 -3:03 από το 3¨25 -4¨00 και από το 4¨20 μέχρι το 4:55.Σε όλες αυτές τις διακοπές υπάρχει η προσωρινή παύση η ψεύτικη ελπίδα ότι το κυνηγητό θα σταματήσει και θα επέλθει η ηρεμία. Αμ δε. Τα έγχορδα, τα τύμπανα και τα πνευστά επανέρχονται πάντα στον ίδιο ρυθμό, στην ίδια δυναμική λες και δεν υπάρχει λύτρωση από πουθενά. Τα τελευταία δευτερόλεπτα η μουσική σταματάει, αλλά σταματάει σκοτεινά .Δεν υπάρχει ένα καθαρό φινάλε που να μας λέει ότι κάποιος νίκησε και κάποιος έχασε. Στην ατμόσφαιρα υπάρχει πάντα η απειλή ότι το κακό θα ξανάρθει. Μπορεί να τελείωσε αυτός ο εφιάλτης, αλλά ξέρουμε μέσα μας ότι θα επιστρέψει. Πρόκειται για μια απολύτως ιδιοφυή σύλληψη.

Παρομοίως στο “The Intersection Scene”  όπως και στο “The Ferry Scene” θα υπάρξει ένας μικρός πρόλογος, σκοτεινός όπως καταλαβαίνουμε από την χρήση των εγχόρδων προτού ξετυλιχτεί πάλι ένα ατελείωτο κυνηγητό. Και οι δυο αυτοί πρόλογοι κρατάνε περίπου 30 δεύτερα. Όπως επίσης και στο προηγούμενο κομμάτι έτσι κι εδώ θα υπάρξει μια μικρή παύση από 1¨30 μέχρι το 1:50.Eδω η δομή είναι διαφορετική. O ρυθμός είναι πιο αργός πιο εσωτερικός, πιο υποχθόνιος, έχει δοθεί περισσότερο έμφαση στα βιολιά και ο ρόλος των τυμπάνων και των πνευστών είναι πολύ πιο τρομακτικός, η ενορχήστρωση είναι πολύ πιο ευρηματική και οι επιρροές από τον Στραβίνσκι είναι εμφανείς, αλλά πάλι κι εδώ δεν θα έχουμε καθαρό φινάλε. Πάλι κι εδώ αυτός ο εφιάλτης δεν βγάζει πουθενά. Αυτό το τρέξιμο δεν σταματάει πουθενά. Άλλη μια πολύ μεγάλη στιγμή.

Επίσης στο “Escape from the City”, άλλο εάν αριστουργηματικό θέμα, θα έχουμε πάλι ένα πρόλογο 30 δευτερολέπτων πριν αρχίσει το κυνηγητό. Αυτή τη φορά όλη η ορχήστρα είναι συγχρονισμένη και εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η χρήση των πνευστών τα οποία δίνουν μια αίσθηση του παραλόγου. Εδώ δεν θα έχουμε καθόλου παύση .Πάλι αυτό το ασταμάτητο τρέξιμο οδηγεί σε έναν λαβύρινθο όπου δεν υπάρχει η παραμικρή διέξοδος. Πάλι το θέμα θα τελειώσει χωρίς νικητή, χωρίς φινάλε. Ο Γουίλιαμς δεν μας δίνει την παραμικρή ελπίδα.

To “The Attack on the Car” είναι το πιο σύντομο θέμα από αυτή την ενότητα και γι’ αυτό δεν έχει καθόλου πρόλογο. Μπαίνει αμέσως στο ψητό και είναι το πιο έντονο και κλειστοφοβικό απ’ όλα. Η μάχη εδώ γίνεται με νύχια και με δόντια, είναι πιο κοντά στον κλασικό Γουίλιαμς, αλλά και αυτή η μάχη δεν θα έχει κάποιο φως, κάποιο σημάδι ότι ο άνθρωπος αρχίζει να παίρνει το πάνω χέρι. Τελειώνει απότομα με φωνητικά, αφήνοντάς μας με την ψυχή στο στόμα. Λες και ο αντίπαλος με τον οποίο έχουμε να κάνουμε δεν στέκεται να παλέψει, να αναμετρηθούμε μια και καλή και όποιος επικρατήσει, αλλά καταφεύγει στον ανταρτοπόλεμο κρατώντας μας έτσι διαρκώς σε εγρήγορση. Να συμπληρώσω ότι σε αυτή την σκηνή δεν χρησιμοποιήθηκε η μουσική του Γουίλιαμς. Είναι η στιγμή που επιτίθονται στο αμάξι άνθρωποι και προσπαθούν να βγάλουν από το αυτοκίνητο τον Τομ Κρουζ και την κόρη του. 

 Πάμε τώρα στο δραμα.5 είναι τα σημεία του δράματος ολότελα αριστουργηματικά κι αυτά με ενιαία δομή.

03. Reaching the Country

05.Ray and Rachel

08. Refugee Status

10. The Separation of the Family

15 Epilogue

Και στα 5 αυτά θέματα η μουσική λειτουργεί σαν θρήνος. Τα βιολιά ακούγονται ανατριχιαστικά, ειδικά στα “Reaching the Country”  , “Refugee Status” και “Epilogue”.Ακόμη και στο “Ray and Rachel” όπου έχουμε να κάνουμε με μια τρυφερή στιγμή πατερά και κόρης η μουσική είναι πάλι λυπημένη. Σαν να επρόκειτο για έναν χωρισμό και όχι για μια επανένωση. Η μουσική του δεν πανηγυρίζει ποτέ όπως σε άλλα “Love theme”. Δεν κορυφώνεται σαν ένα σμίξιμο αλλά σαν ένα αντίο. Το κακό, παντοδύναμο και κυρίαρχο διείσδυσε και αλλοίωσε και αυτή τη σχέση.

Στο “Reaching the Country” η χορωδία παίρνει τον πρώτο λόγο και τα βιολιά θα πάρουν τη σκυτάλη σε μια σπαρακτική κορύφωση. Τα τύμπανα και τα πνευστά θα διακόψουν τον θρήνο και με την επιβλητικότητά τους και τη σιγουριά τους θα μας δηλώσουν ότι το κακό επιβλήθηκε και στην χώρα. Το κομμάτι θα κλείσει όπως άνοιξε με χορωδία που θρηνεί το χαμό του καλού και του ωραίου.

 Το “Refugee Status” επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα. Πρόκειται για ένα σπαρακτικό αντάτζιο, αποπνικτικό, το οποίο κλείνει απαισιόδοξα προμηνύοντας ότι το κακό έχει και συνέχεια.

Στο “The Separation of the Family” το πιάνο γίνεται το σολιστικό όργανο το οποίο ερμηνεύει κι αυτό λυπητερές νότες. Είναι σαν να δακρύζει, σαν να ψιθυρίζει την καταστροφή της οικογένειας. Ανήμπορο κι αυτό να δώσει λίγη χαρά, λίγη αισιοδοξία.

Στο “Epilogue” όπου είναι και το πιο δυνατό στοιχείο του δράματος ο εφιάλτης έχει τελειώσει. Αρχίζει με μερικές νότες στην τρομπέτα και στη συνέχεια τα βιολιά θα μας δώσουν μια αρμονική κορύφωση. Αυτό το θέμα δεν είναι ούτε αισιόδοξο, ούτε απαισιόδοξο. Πρόκειται για ένα ακόμη σπαρακτικό αντάτζιο αυτή τη φορά όμως δουλεμένο με περισσότερη κομψότητα. Είναι η χρήση των πνευστών που έρχεται αμέσως μετά από τα έγχορδα. Η οικογένεια είναι πάλι μαζί, αλλά η ένωσή τους δεν έρχεται μέσα από φανφάρες και πανηγύρια όπως στον “Ιντιάνα Τζόουνς” η στο “Αμιστάντ” ,τον Ε.Τ ή τις “Στενές επαφές τρίτου τύπου”. Εδώ οι εμπειρίες τους σακάτεψαν. Τους άλλαξαν τελείως .Αυτοί έζησαν, εκατομμύρια πέθαναν. Πως λοιπόν να πανηγυρίσει η μουσική; Κρατάει λοιπόν τον θρήνο, κρατάει μια εσωτερικότητα και μια διακριτικότητα. Οι ήρωές μας δεν θα είναι ποτέ οι ίδιοι.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο τρόπος με τον οποίο προσέγγισε ο Γουίλιαμς το δράμα και την περιπέτεια είναι ασύλληπτος και πρωτοποριακός. Δεν υπάρχει τίποτα τυχαία, τίποτα που απλά να συμπληρώνει τις εικόνες.

 Πάμε να δούμε και τον τρόμο. Τρία είναι τα σημεία τα οποία έχουν κι αυτά πολλά κοινά. Η μουσική εδώ για πρώτη φορά γίνεται ατονική και η ενορχήστρωση τσακίζει κόκκαλα.

07. Probing the Basement

11. The Confrontation with Ogilvy

13. Escape from the Basket

Το “Probing the Basement” είναι ένα γνήσιο κομμάτι τρόμου όπου δεν υπάρχει η παραμικρή μελωδία και ο τρόμος έρχεται αποκλειστικά από τα έγχορδα.

To “The Confrontation with Ogilvy” είναι το καλύτερο γιατί ενώ αρχίζει σαν ένα αργόσυρτο θέμα, τα βιολιά οδηγούνται σε μια κορύφωση όπου το ρόλο της αποκάλυψης θα μας τον παίξουν τα τύμπανα. Εδώ ναι μεν έχουμε να κάνουμε με κίνηση, με περιπέτεια, αλλά αυτή η κίνηση και αυτός  ο ρυθμός είναι αφύσικος και δεν ταιριάζει καθόλου με τα υπόλοιπα κομμάτια περιπέτειας. Εδώ έχουμε να κάνουμε με κάτι τελείως απόκοσμο και  εξωγήινο. Το φινάλε με τα κύμβαλα να δηλώνουν κάτι πολύ έντονα δραματικό μας το επιβεβαιώνει.

Το “Escape from the Basket” θα μπορούσε να πει κανείς ότι λειτουργεί σαν μουσικό χαλί γιατί δεν ανήκει κάπου συγκεκριμένα. Περιέχει και δράμα και τρόμο και περιπέτεια. Δεν είναι όμως έτσι. Σε αυτό το θέμα θα ταιριάξoυν απόλυτα η κίνηση με την ακινησία, η δράση με την αδράνεια, το αόρατο με το ορατό, το παράλογο με το λογικό..

Είδαμε λοιπόν ότι σε αυτό το έργο η αισιοδοξία απουσιάζει, κάτι τελείως παράξενο στην δισκογραφία του Γουίλιαμς. Όπως είπα και στην αρχή η μουσική γιορτάζει την νίκη του ανθρώπου μόνο στο  “The Return to Boston” από το 1:50 και μετά. Το έργο όμως δεν τελειώνει με αυτό το κομμάτι. Πιο διακριτικά όμως θα φανεί στο “The Reunion”. Εκεί πραγματικά έχουμε να κάνουμε με χαρά με αισιοδοξία. Γιατί όμως ο Γουίλιαμς δεν διαλέγει αυτό το κομμάτι για κλείσιμο, αλλά διαλέγει τον επίλογο; Ένα καθαρά δραματικό θέμα; Μα για τους λόγους που εξήγησα παραπάνω. Η όποια νίκη των ηρώων δεν σημαίνει απολύτως τίποτα την στιγμή που εκατομμύρια πέθαναν. Ο Γουίλιαμς τους γράφει ένα ρέκβιεμ και κλείνει με αυτό μην ξεχνώντας το πόσοι πέσαν στον πόλεμο. Όμως θα αφήσει ένα παραθυράκι, μια μικρή χαραμάδα φωτός και αυτό φαίνεται από την αντίθεση των βιολιών που παίζουν πολύ ψηλά, αποπνικτικά θα έλεγε κανείς με τον ήρεμο και μελωδικό ήχο των πνευστών.

Πρόκειται για ένα έργο καθαρά συμφωνικό που η μουσική δεν υποβαθμίζεται ποτέ σε συνοδευτικό ρόλο [και αυτό φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο είναι κολλημένα τα κομμάτια σε διαφορετική χρονολογική σειρά από την ταινία ] γεμάτο πλούτο συναισθημάτων, ολοκληρωμένο που λέει μια ιστορία από μόνο του. Λες και ο Γουίλιαμς έγραψε την μουσική διαβάζοντας μόνο το βιβλίο. Είναι τέτοιος ο δυναμισμός της, τέτοια η ευρηματικότητά της και η έμπνευσή της που μιλάμε για ένα ιδιοφυές  έργο που θα ζήλευε ακόμα και ο Στραβίνσκι. Μην το χάσετε για κανένα λόγο.

                             Δείτε το βιντεάκι και ακούστε πως προσέγγισε την μουσική ο μεγάλος μουσικός