Αμερικάνικη Τέχνη: ΛΙΝΚΟΛΝ του Στίβεν Σπίλμπεργκ

ΛΙΝΚΟΛΝ

(Σπίλμπεργκ αλά Μπέργκμαν)

η

συγκεκριμένη ταινία έχει πολλά προβλήματα. Το κυριότερο από αυτά είναι ότι γυρίστηκε για τους άμερικάνους. Έχασε, δηλαδή, την παγκοσμιότητά της, γιατί για να μπορέσει να καταλάβει κανείς τι γίνεται θα πρέπει να είναι γνώστης της αμερικάνικης ιστορίας.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι αυτό του διαλόγου. η ταινία είναι κυρίως διαλογική. Δεν υπάρχει δηλαδή ισορροπία μεταξύ λόγου και εικόνας. η αντίθεσή μου στον ποιητικό κινηματογράφο του Φελίνι, του άντονιόνι, του Ταρκόφσκι, του άγγελόπουλου, του Μπέλα Ταρ, είναι ότι η εικόνα κυριαρχούσε. Ούτε αυτές οι ταινίες είχαν ισορροπία. Ο Λίνκολν είναι στο άλλο άκρο. Εγώ πάντα ήμουν λάτρης της ισορροπίας, και πάντα πίστευα ότι ο κινηματογράφος είναι και εικαστική τέχνη, και όχι μόνο εικαστική τέχνη. Γι’ αυτό και προτιμούσα, και προτιμώ, καλλιτέχνες που ισορροπούν σε τεντωμένο σκοινί όπως οι: Μπέργκμαν, Κουροσάβα, Τορναντόρε και σχεδόν όλοι οι άμερικάνοι σκηνοθέτες.

Ένα ακόμα πρόβλημα της ταινίας είναι ότι είναι επιφανειακή. Γιατί ο Λίνκολν έχει τόση μανία να καταργηθεί η δουλεία; Για ποιο λόγο; άπό θέμα χαρακτήρα; Ότι δεν μπορεί σαν καλός άνθρωπος που είναι να βλέπει άλλους να ταλαιπωρούνται; Και αν ναι, για ποιο λόγο; άπό θέμα θρησκευτικών πιστεύω; Ότι ο Θεός τους έπλασε όλους ίσους και σαν καλός χριστιανός ο Λίνκολν πρέπει να πετύχει το θέλημά Του οπωσδήποτε; Ή για οικονομικούς λόγους; Ότι ο θεσμός της δουλείας εμποδίζει τη βιομηχανική ανάπτυξη; Γιατί, τόση μανία δεν εξηγείται. Επίσης, απουσιάζει η διαλεκτική. Δε δίνεται, δηλαδή, το ίδιο βάθος στους αντίπαλους του Λίνκολν που προσπαθούνε να τον σταματήσουν με νύχια και με δόντια. Και κυρίως, για ποιον λόγο έγινε αυτός ο εμφύλιος; άπό την ταινία καταλαβαίνουμε ότι έγινε μόνο για την κατάργηση της δουλείας. άλλά, κρύβονταν από πίσω πολλά περισσότερα. Εγώ ιστορικός δεν είμαι, γι' αυτό παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Γουίλιαμ Φόστερ: «η ιστορία του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος».

«Το σύστημα της δουλείας που διαρκώς επεκτεινόταν στις νότιες Πολιτείες βρισκόταν σε ανοιχτή σύγκρουση με τη βιομηχανία και με το σύστημα αγροτικής εκμετάλλευσης, που επικρατούσε στις Βόρειες και Δυτικές Πολιτείες. Εξαιτίας της δουλείας, οι νότιες Πολιτείες έκλεισαν την αγορά τους στην επιθετική αστική τάξη των Βορείων Πολιτειών και την άνοιξαν στους Άγγλους. η δουλεία επιβράδυνε πάρα πολύ την ανάπτυξη της βιομηχανίας στον νότο, και στάθηκε εμπόδιο στην άνοδο της κεφαλαιοκρατικής αγροτικής εκμετάλλευσης στις Δυτικές Πολιτείες. Εξάλλου, οι νότιοι με την επιρροή που ασκούσαν στην Ομοσπονδιακή κυβέρνηση, εμπόδισαν τη ρύθμιση των τιμών, την οργάνωση των τραπεζών, την εισαγωγή μιας σειράς εσωτερικών μέτρων, που ήταν απαραίτητα για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Ειδικότερα, η δουλεία είχε ανασταλτική επίδραση στην οργάνωση των εργατικών δυνάμεων του νότου. Τα δύο συστήματα (δουλεία και μισθωτή εργασία) ήταν ασυμβίβαστα μεταξύ τους. Έτσι, μισό αιώνα πριν απ' τον εμφύλιο πόλεμο η βαθιά αντίθεση ανάμεσα στον βιομηχανικό Βορρά και στον αγροτικό (δουλοκτητικό) νότο, κυριαρχούσε σε ολόκληρη την αμερικάνικη πολιτική ζωή».

Τα νούμερα λένε την αλήθεια. Μέσα σε 10 χρόνια ο πληθυσμός των ηΠά από 23,1 εκατομμύρια που ήταν στα 1850, στα 1860 έφτανε τα 31,4 εκατομμύρια. Πιο γρήγορα αυξανόταν ο πληθυσμός στις Βορειοδυτικές Πολιτείες. Έτσι, στα 10 χρόνια πριν από τον εμφύλιο, το ποσοστό της αύξησης του πληθυσμού τους έφτασε το 67%. η αύξηση του πληθυσμού δεν ήταν άσχετη με το ότι καινούργιες απέραντες εκτάσεις αξιοποιούνταν. η γρήγορη ανάπτυξη των βορειοδυτικών περιοχών της χώρας που είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί ο εμπορευματικός ρόλος της αγροτικής οικονομίας, βοήθησε να μεγαλώσει η εσωτερική αγορά για τα βιομηχανικά προϊόντα που παράγονταν στις άνατολικές Πολιτείες.

Διαφορετική ήταν η οικονομία στις νότιες περιοχές. Εδώ ολοένα και πιο πολύ μεγάλωνε η σημασία της παραγωγής βαμβακιού· από 2.799.000 μπάλες που ήταν, έφτασε τις 4.508.000. άυξήθηκε, δηλαδή, κατά 60%. η βιομηχανία στον νότο περιοριζόταν βασικά με μια καθυστερημένη κατεργασία του βαμβακιού -στον καθαρισμό του και στη συσκευασία του-. Με την επικράτηση της βαμβακοκαλλιέργειας, η οικονομία του νότου ήταν μονόπλευρη και εμποδιζόταν η ανάπτυξη της βιομηχανίας. Ο πληθυσμός στις νότιες Πολιτείες αυξανόταν πάρα πολύ αργά. η δουλοκτητική οικονομία συνδεόταν χαλαρά με την εσωτερική αγορά, πολύ περισσότερο γιατί οι ιδιοκτήτες φυτειών έκαναν εξαγωγές βαμβακιού στην Ευρώπη, προπαντός στην άγγλία, και προτιμούσαν να αγοράζουν από εκεί τα βιομηχανικά είδη που χρειάζονταν.

Ο Σπίλμπεργκ σκηνοθετεί σαν ένας άλλος Μπέργκμαν,σαν ένας άλλος Ντράγιερ.Πλάνα υψίστης αισθιτκής αξίας.

Ο Σπίλμπεργκ σκηνοθετεί σαν ένας άλλος Μπέργκμαν,

Έτσι, ο δρόμος για τις αγορές του νότου άνοιγε πολύ δύσκολα στα βιομηχανικά είδη που παράγονταν στις Βορειοανατολικές Πολιτείες. άυτό εμπόδιζε να δημιουργηθεί μια πανεθνική αγορά στις ηΠά. Για να αναπτυχθεί πιο πέρα ο αμερικάνικος καπιταλισμός, ήταν επιτακτική ανάγκη να καταργηθεί η δουλεία και να θριαμβεύσει ολοκληρωτικά η ελεύθερη μισθωτή εργασία. Εν ολίγοις, δε γύρναγε το χρήμα δηλαδή, όπως δε γυρίζει και τώρα που δεν πληρώνονται οι εργάτες και γίνονται σιγά-σιγά δούλοι. Για κοίτα, που αντί να πάμε μπροστά πάμε πίσω.

Βρίσκω αυτή την ανάλυση που κάνει ο Φόστερ για τα αίτια του εμφυλίου πιο σωστή από της ταινίας. Πιστεύω ότι, ασφαλώς, τα οικονομικά αίτια ήταν αυτά που ώθησαν τους Βόρειους και την κυβέρνηση Λίνκολν να ηγηθεί λυσσαλέα για την κατάργηση της δουλείας και όχι απλά επειδή τους πήρε ο πόνος για τους φουκαράδες τους μαύρους. Βέβαια, στην ταινία δε φαίνεται πουθενά κάτι τέτοιο. Ο Σπίλμπεργκ προτιμάει την αφελή εκδοχή ότι η δουλεία πρέπει να καταργηθεί μόνο επειδή είναι απάνθρωπος θεσμός.

Όλος αυτός ο πόλεμος δεν είναι παρά η μάχη απέναντι στο παλιό και στο καινούργιο. Ο καπιταλισμός, στα ντουζένια του τότε, ήταν ένα καινούργιο σύστημα που σιγά-σιγά γκρέμιζε τα κάστρα της φεουδαρχίας.

η ταινία στέκεται με θαυμασμό στην προσωπικότητα του Λίνκολν, και στο πρώτο επίπεδο του σεναρίου είναι ιστορικά απόλυτα πιστή. Τέλεια και η αναπαράσταση της εποχής που, ναι μεν, σε μας όλα αυτά φαίνονται ξεπερασμένα, αλλά εκείνο τον καιρό ήταν κάτι το ανήκουστο οι μαύροι να είναι ίσοι με τους λευκούς. η ταινία περιγράφει όλον αυτόν τον συντηρητισμό με απόλυτο σέβας στην ιστορία. Όντως, ο Λίνκολν ήταν πολύ αγαπητός στις λαϊκές μάζες, και καταγόταν από φτωχή οικογένεια αγροτών που έμενε στην πολιτεία Κεντάκι. Είχε δοκιμάσει όλες τις δυσκολίες και τις στερήσεις της εργατικής ζωής. Δούλεψε ως παραγγελιοδόχος, βοηθός μαραγκού, εργάτης στους σιδηροδρόμους, μαουνιέρης. Για σύντομο χρονικό διάστημα είχε ένα μαγαζί, αλλά γρήγορα καταστράφηκε και διορίστηκε διευθυντής σε ταχυδρομείο. η πολιτική του δράση άρχισε από το 1834 που εκλέχτηκε αντιπρόσωπος στη νομοθετική συνέλευση της Πολιτείας ιλινόις. Στα 1847 εκλέχτηκε από το κόμμα ολίγων, ως αντιπρόσωπος στο κογκρέσο. άπό τότε ακόμη ο Λίνκολν ήταν εναντίον της δουλείας των νέγρων, αλλά δε ζητούσε την άμεση κατάργησή της. Το σπουδαιότερο πολιτικό πρόβλημα για τον Λίνκολν ήταν να διατηρηθεί η ενότητα των ΗΠά, και γι’ αυτό καταπολεμούσε τις χωριστικές ενέργειες των δουλοκτητών στον νότο.


Ο Λίαμ Νίσον ήταν η πρώτη επιλογή του Σπίλμπεργκ γι΄άυτον τον ρόλο ,αλλά τον απέρριψε για΄τι θεωρούσε τον εαυτό του πολύ μεγάλο.Ο Ντάνιελ Ντάυ Λούις δίνει ακόμη μία εξωπραγματική ερμηνεία αφού μελέτησε τον ρόλο για έναν χρόνο,και αφού πρώτα έστειλε ένα γράμμα στον Σπίλμπεργκ ότι δεν ήθελε να παίξει τον Λίνκολν.Ήταν ο Λεορνάντο Ντι Κάπριο αυτός που τελικά έπεισε τον Ντάνιελ Ντάυ Λούις να πάρει τον ρόλο.12 χρόνια πηρε στον Σπίλμπεργκ η μελέτη για την ταινία και στο τέλος αποφάσισε ότι αν δεν έπαιζε ο Ντάνιελ Ντάυ Λούις τον ρόλο ,δεν θα την γύριζε ποτέ.Ο Θέος να ΄χει καλα τον Ντικάπριο.

Add caption

To Γραμμα του Ντάνιελ Ντάυ Λούις.Dear Steven, It was a real pleasure just to sit and talk with you. I listened very carefully to what you had to say about this compelling history, and I've since read the script and found it in all the detail in which it describe these monumental events and in the compassionate portraits of all the principal characters, both powerful and moving. I can't account for how at any given moment I feel the need to explore life as opposed to another, but I do know that I can only do this work if I feel almost as if there is no choice; that a subject coincides inexplicably with a very personal need and a very specific moment in time. In this case, as fascinated as I was by Abe, it was the fascination of a grateful spectator who longed to see a story told, rather than that of a participant. That's how I feel now in spite of myself, and though I can't be sure that this won't change, I couldn't dream of encouraging you to keep it open on a mere possibility. I do hope this makes sense Steven, I'm glad you're making the film, I wish you the strength for it, and I send both my very best wishes and my sincere gratitude to you for having considered to me.

Το ότι ο Λίνκολν ήταν αγαπητός στις μάζες,είναι κάτι που επαληθεύει και ο Φόστερ στο βιβλίο του. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει: «η εργατική τάξη στο σύνολό της πήρε μέρος στον πόλεμο υποστηρίζοντας δραστήρια την πολιτική Λίνκολν για τον περιορισμό της δουλείας. Οι μαρξιστές από την πρώτη στιγμή ζητούσαν την απελευθέρωση των νέγρων. Οι νέγροι, που πολέμησαν παλικαρίσια, ήταν βέβαια και αυτοί ισχυρή κινητήρια δύναμη για την απελευθέρωση των δούλων. Οι «χαλκοκέφαλοι» πράκτορες του νότου, που βρίσκονταν άφθονοι στον Βορρά, προσπάθησαν απεγνωσμένα να υποκινήσουν τους εργάτες εναντίον της κυβέρνησης Λίνκολν και του πολέμου, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία». Και πραγματικά, έτσι είναι. Τα νούμερα για μια ακόμη φορά λένε την αλήθεια. Στον στρατό των Βορείων, τη βασική μάζα των πολεμιστών την αποτελούσαν οι εργαζόμενοι. Σε κάθε 1000 στρατιώτες που πολεμούσαν, οι 423 ήταν εργάτες και οι 487 αγρότες. Στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των δουλοκτητών του νότου, πήραν ενεργό μέρος και παρτιζάνικα σώματα από νέγρους. Όταν την 1^η ιανουαρίου του 1863 οι νέγροι απέκτησαν δικαίωμα να υπηρετήσουν στον στρατό των Βορείων, ο αριθμός των νέγρων στρατιωτών έφτασε τις 186.000 (οι 134.000 προέρχονταν από τις δουλοκτητικές περιοχές, από τις οποίες είχαν αποδράσει 500.000. (Και όντως, ο αριθμός των σκλάβων ήταν 4.000.000, ακριβώς όπως λέει η ταινία). Εκτός από αυτούς, 30.000 νέγροι υπηρετούσαν στον στόλο. Τον πολύ μεγάλο ρόλο που έπαιξαν στον πόλεμο οι νέγροι, τον αναγνώρισε επίσημα και ο Λίνκολν.

Τώρα η γεμάτη στερήσεις ζωή του στην ταινία δεν αναφέρονται καθόλου, φαίνονται όμως από τη μεγαλειώδη ερμηνεία του ντάνιελ ντέυ Λούις, ο οποίος μαζί με τον Σπίλμπεργκ και τον Καμίνσκι (διευθυντής φωτογραφίας) παίρνουν το έργο στις πλάτες τους. Έναν χρόνο μελέταγε τον Λίνκολν αυτός ο τεράστιος ηθοποιός, και όλο του το παρελθόν το αποτυπώνει στην κουρασμένη φωνή και στο ετοιμόρροπο σώμα του. άκόμα και όταν νευριάζει, νευριάζει κουρασμένα. Στο βλέμμα και στο κορμί του κουβαλάει όλες τις κακουχίες της ζωής τού Λίνκολν. Ο τρόπος που περπατάει, και ειδικά η σκηνή που χτυπάει το χέρι του στο τραπέζι είναι μοναδικές στιγμές. Το να κάνεις μια τέτοια ενέργεια είναι μια λεπτομέρεια. Δεν είναι μια ύψιστη στιγμή για μια ερμηνεία. Ένας μεγάλος ηθοποιός, όμως, κάνει το μικρό να φαίνεται μεγάλο. Και όπως έλεγε ο συγγραφέας του Σέρλοκ Χόλμς, «για ένα μεγάλο μυαλό τίποτα δεν είναι μικρό».

Ο Σπίλμπεργκ δεν έκανε μια ταινία για τη νίκη των Βορείων εναντίον των νοτίων, ούτε μια ταινία για τα βαθύτερα αίτια του εμφυλίου. Ούτε μια διαλεκτική ταινία απέναντι σε δύο προσωπικότητες που αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικούς κόσμους. Έκανε μια ταινία ανθρωποκεντρική, με άξονα έναν άνθρωπο που έχει ένα όραμα το οποίο φαντάζει σχεδόν αδύνατο να πραγματοποιηθεί, ακόμα και από τους στενούς του φίλους. Και όλο αυτό το αδύνατο εγχείρημα αποτυπώνεται σχεδόν άριστα. Ένας τέτοιος προβληματισμός υπήρχε και στις «Στενές επαφές Γ΄ τύπου», όπου ο πρωταγωνιστής ήταν ο μόνος που πίστευε στην ύπαρξη εξωγήινων, και με οδηγό την πίστη και το πείσμα του κατάφερε να νικήσει ακόμα και την ίδια του την κυβέρνηση που ήθελε να καλύψει το γεγονός. Ίσως ο Σπίλμπεργκ να βλέπει σε τέτοιους χαρακτήρες τον ίδιο του τον εαυτό, από τότε που γυρίζοντας τα «Σαγόνια του καρχαρία» και όλοι του λέγανε να σταματήσει γιατί ήταν αδύνατο να κινηματογραφηθούν. Πάντως, παρόλες τις αδυναμίες της ταινίας εγώ δεν ξέρω κανέναν άλλον σκηνοθέτη στον κόσμο ο οποίος να έπαιρνε μια διαλογική ταινία 2,5 ωρών και αντί για μια βαριά πατάτα να τη μετέτρεπε σε πολιτικό θρίλερ. Ο Σπίλμπεργκ σκηνοθετεί την ψηφοφορία Χιτσκοκικά, απλά και απέριττα, δημιουργεί πλάνα εικαστικής ομορφιάς και μοναδικής δεξιοτεχνίας. Προσέξτε τον τρόπο με τον οποίο εικονοποιείται η νίκη του Λίνκολν. Μόνο με τον ήχο από καμπάνες και από όπλα, και τον τοποθετεί με τον γιο του έξω στο μπαλκόνι, καλύπτοντάς τους με την κουρτίνα, κι έτσι εμείς βλέπουμε δύο σκιές υπερφωτισμένες, ενώ παράλληλα ακούμε όπλα και καμπάνες. Και στις σκηνές δωματίου δεν κάνει μια υπαλληλίστικη προσέγγιση. Τα πλάνα του είναι επιβλητικά, άψογα γεωμετρικά, έτσι που τίποτα δεν είναι τυχαία τοποθετημένο. Σπουδαία και τα σκηνικά, φυσικά, και σπουδαία τα εκμεταλλεύεται η ταινία έχοντας την κάμερα στα κατάλληλα σημεία που μόνο ένας μαέστρος σαν τον Μπέργκμαν ήξερε. Άριστα παίρνει και στην καθοδήγηση των ηθοποιών, καθότι όλοι οι ηθοποιοί είναι εκπληκτικοί, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι μόνο περφεξιονίστας του πλάνου αλλά και ένας σκηνοθέτης ηθοποιών· προσόν, που σύμφωνα με κάποιους σοβαροφανείς κριτικούς έχουν μόνο οι Ευρωπαίοι.