ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ CHARACTER ARCS

Character scores

Τα τελευταία χρόνια στις mainstream δημιουργίες και τα μπλοκμπάστερ έχει επικρατήσει στην κινηματογραφική μουσική ένα ρεύμα το οποίο απομακρύνεται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο ακούμε τα κλασικά σάουντρακ , αυτά που έχουν σημαδέψει την ψυχή και το μυαλό μας. Η μουσική έχει έναν ρολό περισσότερο σαν απλή υποστήριξη της δράσης με abient ατμόσφαιρες και sound design και δεν πατάει καθόλου στα plot lines και στα character arcs. Απομακρύνετε λοιπόν ο μουσικός από το σενάριο και αναλώνεται σε μια εύκολη και επιδερμική ανάγνωση της ταινίας χωρίς αυτή να αναγνωρίζεται από το main theme κάτι που για περίπου 75-80 χρόνια μέχρι δηλαδή και το 2010 ήταν το κυρίαρχο στοιχείο της. Πολύ σύγχρονοι σκηνοθέτες, παραγωγοί  αλλά και μουσικοί και κοινό θεωρούν πως η νέα τάση στην μουσική που καθιέρωσαν οι Ζίμερ - Γιόχανσον  είναι η ιδανική ώστε να δημιουργείται στον θεατή - ακροατή υποσυνείδητα και όχι άμεσα ένα σφίξιμο στο στομάχι και μια συνεχή απειλή από τα βουητά και τα τριξίματα. Αυτή η μουσική μονοχρωμία δίνει έμφαση μόνο στην ατμόσφαιρα αποφεύγοντας κάθε εμβάθυνση στους χαρακτήρες. Πάμε όμως να δούμε γιατί είναι τόσο σπουδαίο η μουσική να εναρμονίζεται με τα character arcs και το σενάριο και πως όταν επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο ο θεατής μπαίνει ακόμη περισσότερο μέσα στην ταινία και ταυτίζεται ακόμη περισσότερο με τους χαρακτήρες. Φυσικά δεν θα αναφερθώ στα υπερ-  έπη Star wars και Lord of the rings όπου έχουμε πάνω από 20 θέματα  για κάθε ένα από τους χαρακτήρες αλλά σε πιο χαμηλότονες και συναισθηματικές ταινίες που ταιριάζουν περισσότερο στην ελληνική πραγματικότητα. Εντάξει αν εξαιρέσεις τα Hook ,Jaws και E.T. τα οποία δεν γίνεται να μην τα αναφέρω γιατί κάτω από το περιτύλιγμα είναι ταινίες φιλίας και ενηλικίωσης.

 

1)      Ο Τζέρι Γκόλντσμιθ στον Πεταλούδα υφαίνει ένα κυρίως θέμα απολυτά συνώνυμο του κεντρικού ήρωα. Του συνθέτει ένα βαλς με δυο κυρίαρχα στοιχεία. Το ένα είναι πως πρέπει να φαίνεται η καταγωγή του από την Γαλλία γι’ αυτό και χρησιμοποιεί ακορντεόν και το άλλο είναι πως στο ύφος της μουσικής επικρατεί μια μεγαλοπρέπεια που είναι κύριο γνώρισμα των Ρωσικών βαλς και κυρίως του θρυλικού βαλς του Χατσατουριάν από το μπαλέτο Masquerade. Το βαλς είναι χορός της αριστοκρατίας όπως όλοι γνωρίζουμε. Εδώ τίθεται ένα θέμα . Για ποιο λόγο σκηνοθέτης και μουσικός προτίμησαν να δώσουν σαν κυρίως θέμα σε έναν φυλακισμένο κατάδικο εξαθλιωμένο βρωμιάρη ένα βαλς; Είναι φανερό πως ο Γκόλντσμιθ και ο Schaffner δεν είδαν σε αυτόν τον κατάδικο ένα μίζερο και ετοιμοθάνατο ανθρωπάκι αλλά έναν ήρωα που με μεγαλοπρέπεια βαδίζει προς την ελευθερία ή τον θάνατο. Τούτη η πέρα για πέρα ιδιοφυή σύλληψη σε κάνει να ταυτιστείς ακόμη περισσότερο με τον χαρακτήρα και να συμπάσχεις με το δράμα του.

2)      Ο Τζων Γουίλιαμς στο Jaws δημιουργεί δυο κυρίως θέματα. Το ένα , το κλασικό που αντιπροσωπεύει τον καρχαρία βασίζεται σε δυο νότες που αναπτύσσονται ταχύτατα καθώς ο καρχαρίας πλησιάζει. Και από την άλλη πλευρά οι τρεις διώκτες του που με νύχια και με δόντια προσπαθούν να τον σκοτώσουν έχουν μια φούγκα που λέει τρεις συγκεκριμένες φράσεις για κάθε έναν από τους τρεις κυνηγούς!! Καθόλι την διάρκεια της ταινίας αυτοί οι δυο κύριοι θεματικοί άξονες θα αλληλοπλέκονται και θα αλληλοεπιδρούν σαν μια οντότητα. Πότε το θέμα του καρχαρία θα παίρνει τον έλεγχο πότε η φούγκα των ανθρώπων! Ποτέ εκείνη θα γίνεται πιο αργή ,πότε πιο φοβισμένη πότε πιο έντονη, αντικατοπτρίζοντας σε όλο το μεγαλείο τα plot lines της ταινίας.

3)      Στον Ε.Τ ο Γουίλιαμς εδώ του χτίζει ένα θέμα το οποίο θα ακουστεί στην πλήρη του εκδοχή και μεγαλοπρέπεια στην πρώτη βόλτα στο φεγγάρι. Μέχρι εκείνο το σημείο, από το κυρίως θέμα θα υπάρχουν μόνο νύξεις. Μόνο κάποια υπονοούμενα . Έτσι ο Γουίλιαμς πάλι μένει πιστός στο σενάριο λέγοντας μας πως ο Ε.Τ δεν είναι ακόμα έτοιμος να πετάξει. Μας έχει χτίσει όμως όπως και η ταινία ότι κάτι μεγάλο και λυρικό θα έρθει. Και όταν πλέον φτάνουμε στο φινάλε και στο αντίο το θέμα του Ε.Τ γίνεται αργό και δοξαστικό για να γιορτάσει έτσι με τον καλύτερο τρόπο και να επιβραβεύσει  την προσπάθεια ενός ξένου που κατάφερε και επέστρεψε  στην πατρίδα του.

4)      Στο Χουκ έχουμε μια πληθώρα θεμάτων . Πάλι έχουμε νύξεις από το θέμα του Πίτερ το οποίο παρουσιάζεται σε όλο του τον όγκο όταν ο Πίτερ γίνεται ο Πίτερ Παν. Μα δεν σταματάει εκεί. Έχουμε το θέμα των χαμένων παιδιών με  ένα δοξαστικό και πανηγυρικό κομμάτι , και το θέμα του Χουκ που πρόκειται για ένα  μαρς ,το οποίο εκδηλώνεται πότε σαν ειρωνεία και πότε με στόμφο . Και όταν φτάνουμε στο climax της ταινίας όπου έχουμε την μεγάλη σύγκρουση αυτά τα 3 θέματα θα αλληλοσυγκρούονται μέσα από περίτεχνες μουσικές φόρμες και φράσεις  που μας οδηγούν σε ένα φινάλε όπου το μαρς του Χουκ γίνεται ένας θριαμβευτικός επικήδειος την ώρα που ο κροκόδειλος τον καταπίνει!

5)      Στην αντιρατσιστική ταινία του Σίγκλετον Rosewwod όπου αν αυτή η ταινία γυρίζονταν σήμερα με την πολιτική ορθότητα που επικρατεί θα είχε στο τσεπάκι της 5-6 Όσκαρ μεταξύ των οποίων και αυτό της μουσικής για την αριστουργηματική δουλειά πάλι του Τζων Γουίλιαμς. Εδώ  ο συνθέτης κάνει κάτι μοναδικό στην καριέρα του. Εκτός από τα Godspell στοιχεία τα οποία τονίζουν την εποχή και τη  ατμόσφαιρα του έργου , ο Γουίλιαμς επιστρατεύει folk και blues ενορχηστρώσεις , για να τονίσει τις ταξικές αντιθέσεις. Μα η διπλοβελονιά αυτού του συνταρακτικού σάουντρακ δεν σταματάει εδώ. Για τους μεσοαστούς κατοίκους του Rosewwod τους συνθέτει μουσική Αμερικάνα με ελεγειακές και τρυφερές φράσεις ενώ οι σκλάβοι αντιπροσωπεύονται με φολκ ύφος όμως σε σκληρό και βίαιο τόνο . Ο Γουίλιαμς γράφει ένα ευγενικό ρομαντικό με αποχρώσεις μπλουζ θέμα για να τονίσει την σχέση της δασκάλας Scrappie με τον Mann,ενώ όταν ο Mann γίνεται ήρωας αποφασίζοντας να σώσει γυναίκες και παιδιά από την σφαγή το μοτίβο του γίνεται ηρωικό .  Σκορ περισπούδαστα , περίτεχνα προσεγμένα στην παραμικρή τους λεπτομέρεια που πατάνε ιδανικά επάνω στο σενάριο σαν τρένο σε ράγες. Απίθανα πραγματικά.

6)      Πάμε στο φαινόμενο της γαλλικής μουσικής τον Φίλιπ Σαντρ, την ανακάλυψη του Κλωντ Σοτέ. Στον αριστουργηματικό Ένοικο του Πολάνσκι ο Σαντρ κάνει ένα μουσικό ψυχογράφημα πέρα για πέρα ευρηματικό. Η συνάντηση τους σε ένα εστιατόριο έφερε έμπνευση στον νεαρό συνθέτη. Καθώς ο Πολάνσκι του εξηγούσε την ταινία  έτριβε με τα δάχτυλά του το ποτήρι που έπινε κρασί. Ο Σαντρ λέει: “Ήταν σαν να ήθελε να κάνει το ποτήρι να τραγουδήσει. Αυτό ήταν ότι χρειαζόμουνα”. Επειδή ο χαρακτήρας του έργου ο Τρελκόφσκι έχει μανία με το γυαλί σκέφτηκε ότι το ιδανικό όργανο που θα χαρακτήριζε αυτή του την μανία   θα ήταν το glass Harmonica . Όμως το ψυχογράφημα δεν τελειώνει εδώ. Για τις εσωτερικές φωνές του ήρωα σκέφτηκε ότι το πιτσικάτο στα έγχορδα είναι η τέλεια λύση και είχε δίκιο. Όμως έπρεπε να του προσδώσει και μια μελαγχολία. Μια μοναξιά. Και γι’ αυτό πάνω απ’ όλα τοποθέτησε ένα κλαρινέτο. Τώρα τοποθετήστε αυτά τα τρία στοιχεία μαζί και έχετε ένα τρομερά στοχευμένο  ψυχογράφημα από τα κορυφαία στην ιστορία της κινηματογραφικής μουσικής. Σκορ απλό μα και μεγαλειώδες.

7)      Πάμε σε έναν άλλο σχιζοφρενή έτσι όπως τον είδε ο συνθέτης. Ο περίφημος Ταξιτζής του Σκορσέζε , Τράβις για τον Μπέρναρντ Χέρμαν έπασχε από σχιζοφρένεια. Σε αντίθεση όμως με τον Σαντρ ο Χέρμαν δεν χρησιμοποίησε καθόλου έγχορδα. Κράτησε πάλι μια μελαγχολία και μια μοναξιά στο ύφος με κύριο εκφραστή το  σαξόφωνο , αλλά για  την σκοτεινή πλευρά του Τράβις επιστράτευσε τύμπανα και κρουστά που δημιουργούν ένα πολεμικό κλίμα, σαν μια καταστροφή να έρχεται ,σαν μια έκρηξη. Πάντως και η πρώτη ιδέα του Σαντρ ήταν να χρησιμοποιήσει ένα Άλτο σαξόφωνο για να χαρακτηρίσει την μοναξιά του Τρελκόφσκι αλλά ο σαξοφωνίστας που θα έπαιζε ήταν πολύ άρρωστος και έτσι κατέφυγε στο κλαρινέτο. Μια επιλογή που ο Σαντρ την χαρακτήρισε πιο σωστή γιατί ήθελε να τονίσει και την εβραϊκή καταγωγή του ήρωα. Αυτές οι συγγένειες στην μουσική, αλλά και στους χαρακτήρες είναι αυτό που λεμέ…εκλεκτικές! Μικρές λεπτομέρειες που τις κάνουν να ξεχωρίζουν αλλά και να μοιάζουν. Πολύ στενευμένα και σοφά σκορ μοναδικά στο είδος του.

8)      Συνεχίζω με Σαντρ όπου πραγματικά έχουμε μια περίτεχνη και θαυμάσια δουλειά , τρία εντυπωσιακά ψυχογραφήματα μοναδικά και πρωτότυπα στην ιστορία των σάουντρακ Στην ταινία Σέζαρ και Ροσαλύ του Κλοντ Σοτέ έχουμε ένα ερωτικό τρίγωνο, ανάμεσα σε μια γυναίκα και δυο άντρες.  Η τιτανοτεράστια Ρόμυ Σνάιντερ , ο μέγιστος Υβ Μοντάν και ο Σάμι Φρέυ. Λοιπόν ο Σαντρ έκανε απίστευτα πράγματί πάνω στους χαρακτήρες. Για τον Σέζαρ ( Μοντάν) έναν αυτοδημιούργητο άνθρωπο και πολύ επιτιμημένο επιχειρηματία αλλά άτυχο στην αγάπη , του έγραψε ένα θέμα αριστουργηματικό. Πηρέ ένα Moog συνθεσάιζερ , το οποίο έδωσε ένα τρελό μπιτ στον ρυθμό της μουσικής , και έβαλε σαν αντίστιξη έγχορδα να ερμηνεύουν τρυφερές φράσεις και πνευστά να πετάνε ηρωικά μοτίβα. Στον αντίποδα ο χαρακτήρας της Ροσαλύ. Ευγενικό τρυφερό και ρομαντικό θέμα , γνησίως ερωτεύσιμο  όπως και η Θεάρα Ρόμυ Σνάιντερ. Από την άλλη ο κόσμος του Ντέιβιντ μας παρουσιάζεται μουσικά με το είδος της Τζαζ!!! Και αυτό γιατί; Γιατί ο Ντέιβιντ είναι καλλιτέχνης. Λοιπόν ποιο είναι το ιδανικό ύφος για να περιγράψεις μουσικά ένα καλλιτέχνη: Μα φυσικά η Τζαζ…Γιατί οι περισσότεροι καλλιτέχνες …είναι στον εγκέφαλο λίγο τζαζ…Σε όλη την διάρκεια του έργου αυτοί οι τρεις μουσικοί κόσμοι, ο μοντέρνος υπεροπτικός του Σέζαρ , ο ρομαντικός της Ροσαλύ και ο Τζαζίστικος του καλλιτέχνη Ντέιβ θα πλέκονται ο ένας μέσα στον άλλον με ιδιοφυή τρόπο. Απίστευτα πράγματα από τον Γάλλο. Και ήταν μόνο 24 ετών. Τέτοιο μυαλό σε τέτοια ηλικία πραγματικά πολύ σπάνιο. Κάτι ήξερε ο Σοτέ που τον επέβαλε σε ηλικία 21 έτους να γράψει το πρώτο του μουσικο σκορ .

9)      Στην πρόσφατη Ιστορία γάμου ο υποψήφιος για Όσκαρ και σπουδαίος ΤζαζΊστας και τραγουδοποιός Ράντι Νιούμαν κεντάει με πολύ ντελικάτο και μελετημένο τρόπο πάνω στους χαρακτήρες. Ο Νιούμαν γράφει δυο διαφορετικά θέματα για καθένα από τους δυο χαρακτήρες που όμως είναι και τα δυο λυρικά, μελαγχολικά  και τρυφερά. Η διαφορά τους όμως είναι στην ενορχήστρωση και σε κάποιες λεπτές αποχρώσεις που ο προσεκτικός ακροατής μπορεί να διαπιστώσει. Το θέμα της Νικόλ είναι κάπως φωτεινό ναζιάρικο και παιχνιδιάρικο, ενώ του Τσάρλι λίγο πιο εσωτερικό και κλειστό σαν να φοβάται να δείξει τα συναισθήματά του. Καθώς η ταινία θα προχωράει και η σχέση των δυο θα βαδίσει σε αδιέξοδο τα δυο θέματα θα σμπαραλιάζονται ,θα παραλλάσσονται ,θα αναδομούνται θα πετσοκόβονται όπου θα φτάσουν στο τέλος να υπάρχουν μόνο ίχνη τους.  Αριστούργημα και προσεγμένο στην κάθε λεπτομέρεια.

10)   Νονός. Εδώ τι να πούμε. Πρόκειται για το πιο εντυπωσιακό , το πιο ιδιοφυές , το πιο ανεπανάληπτο μουσικό ψυχογράφημα όλων των εποχών. Αυτές οι αρχικές νότες που τις ερμηνεύει μια τρομπέτα με τις θεόρατες παύσεις μας μαρτυρούν από την αρχή με τι άνθρωπο έχουμε να κάνουμε. Καταδικασμένο να ζει σε μια μοναξιά, όμως αρχοντικό και επιβλητικό που μπορεί να σε σκοτώσει με ένα βλέμμα με έναν ψίθυρο. Μα δεν είναι όμως μόνο αυτό το μεγαλειώδες στην μουσική του Ρότα . Είναι πως αυτό το θέμα ταίριαξε με τα plot lines της ιστορίας και με την μέγιστη οικονομία περιέγραψε κάθε πτυχή του δράματος. Έτσι στην σκηνή με το άλογο το ίδιο θέμα θα γίνει πιο σκοτεινό και απειλητικό , στις οικογενειακές στιγμές του Νονού θα το ακούμε σε πιο τρυφερούς ρυθμούς ,θα το ακούμε σαν βαλς, και όσο θα γιγαντώνεται το δράμα θα το ακούμε και σε πιο λυρικές και δοξαστικές στιγμές. Σκορ μνημείο στην ιστορία του κινηματογράφου

 

Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Στον Λόρενς της Αραβίας ο Ζαρ του έφτιαξε ένα μουσικό πορτρέτο με τρία στοιχεία. Τα τύμπανα αντικατοπτρίζουν τον εκρηκτικό  του χαρακτήρα, το λυρικό στοιχείο την μεγαλοπρέπειά του και τα ανατολίτικα την κυριαρχία του στην αχανή έρημο και τους ανατολικούς λαούς. Ο Θεοδώρας ο Σαπίρο στο bomb shell όπου έχει να κάνει με τρεις γυναίκες επιστρατεύει διαφορετικά φωνητικά για την κάθε μια και σχολιάζει πολύ εύστοχα τους τύπους των κοριτσιών. Ο Μάικλ Κέιμεν στο φονικό όπλο θα πάρει μια ηλεκτρική κιθάρα για να περιγράψει την ψυχοσύνθεση του αντισυμβατικού απείθαρχου και ανυπάκουου Ριγκς – τι πιο ταιριαστό στοιχείο να περιγράψεις ένα τρελό με ροκ στοιχεία- και στον Ντάνι Γκλόβερ θα του δώσει σαξόφωνο για να υπογραμμίσει τις νέγρικες καταβολές του. Και θα τα αλληλοπλέξει με συμφωνική ορχήστρα και δαιμονισμένα action cue όπου ανάλογα με την περίσταση θα ξεπετάγεται και το όργανο που αντιπροσωπεύει τους ήρωες. Ο Γκόλντσμιθ στο Πνεύμα του κακού θα γράψει ένα γλυκό μελωδικότατο νανούρισμα για την Κάρολ Ανν και από την άλλη, τις μεταφυσικές δυναμώσεις του κακού θα τις περιγράψει με εφιαλτικές ενορχηστρώσεις και ατονικά στοιχεία από τα οποία δεν βγαίνει κανένα μουσικό νόημα.

 

Βλέπουμε λοιπόν πως η μουσική στα καλύτερά της παραδείγματα εναρμονίζεται πλήρως με το σενάριο και πατάει ακριβώς πάνω στα character arcs. Έτσι έρχεται να συμπληρώσει ιδανικά με τον καλύτερο τρόπο την δουλειά του σεναριογράφου και να δώσει ακόμη περισσότερο όγκο στο έργο του. Ακριβώς όπως και ο ηθοποιός υφαίνει έναν δικό του προσωπικό κόσμο που ο σεναριογράφος αδυνατεί να πάει. Είναι μια ομαδική δουλειά μια σκυταλοδρομία που ξεκινάει από τον σεναριογράφο και όταν αυτός λέει  « Εγώ μέχρι εδώ μπορώ να τρέξω. Τώρα είναι η σειρά σου» , αναλαμβάνει ο ηθοποιός μετά ο σκηνοθέτης και τελευταίος έρχεται ο μουσικός να συμπληρώσει το όλο αρχιτεκτονικό αφήγημα.

Ο μουσικός μα και ο παράγωγος θα πρέπει να καταλάβει πως η δουλειά του μουσικού δεν είναι μόνο να σχολιάσει την ατμόσφαιρα αλλά να πατήσει πάνω στα plot lines. Δεν γίνεται ο σεναριογράφος να σπάει το κεφάλι του προκειμένου να γράψει τα character arcs μετά ο ηθοποιός να ξημεροβραδιάζεται στην μελέτη και στο βιογραφικό του χαρακτήρα και να έρχεται ο μουσικός και να βάζει abient ατμόσφαιρες και να ξεμπερδεύει. Όχι. Θα κάτσει να βγάλει κι αυτός μουσικά character arcs όπως κάνουμε όλοι μας. Θα σπάσει το κεφάλι του, θα κοιμηθεί δυο ώρες μα θα πρέπει να συμπληρώσει την δουλειά των υπολοίπων. Η μουσική δεν είναι ένα ξένο σώμα προς το σενάριο. Σκοπός της και στόχος της είναι να δώσει περισσότερο βάθος και όγκο στην δουλειά του σεναριογράφου. Αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο ο μουσικός θα πρέπει να έχει τεράστιες γνώσεις κλασικής εκπαίδευσης ,και να παίζει στα δάχτυλα την ιστορία της ενορχήστρωσης … Δύσκολο πολύ μιας από ότι μου λένε παιδιά που σπουδάζουν οι περισσότεροι στο μάθημα της ιστορίας και της ενορχήστρωσης κάνουν κοπάνα. Όμως όπως σε όλους τους τομείς θα βρεθούν κάποιοι λίγοι που θα κάνουν σωστή δουλειά έτσι υποχρέωση του creator, του παραγωγού και του σκηνοθέτη είναι να βρουν εκτός από τους σωστούς ηθοποιούς και τον σωστό μουσικό. Άνθρωποι ικανοί υπάρχουν σε όλες τις θέσεις΄.